در بخش اول این مطلب، چهار توصیه برای اجتناب از اشتباهات رایج در نوشتن پرسشنامه ارائه شد. دانشجویان، پژوهشگران و مدیران سازمان‌ها برای جمع‌آوری داده‌‌‌ای با‌کیفیت، باید نسبت به چهار اشتباه رایج دیگر نیز آگاه باشند.
۱. بیش از یک موضوع را در هر سوال مورد پرسش قرار ندهید
به این سوال توجه کنید: «سرپرستم برای انجام کار با من مشورت می‌کند و در حیطه کاری به من آزادی عمل می‌دهد». اگر پاسخ‌دهنده به این سوال مورد مشورت قرار گیرد ولی آزادی عمل در حیطه کاری نداشته باشد، چگونه باید پاسخ دهد!؟
به این عبارات «Double-barreled Questions» گفته می‌شود؛ یعنی در یک عبارت سوالی دو موضوع مورد پرسش قرار می‌گیرند. در مثال بالا دو سوال «در شش ماه گذشته، سرپرستم برای انجام کار با من مشورت کرده است» و «در شش ماه گذشته، در حیطه کاری به من آزادی عمل داده شده است» پاسخ دقیق‌تری را به همراه خواهد داشت. دقت کنید که چگونه از بازه زمانی در این سوالات استفاده شده است.
۲. معنای مثبت یا منفی را در سوال القا نکنید
به این سوال توجه کنید: «در هفته گذشته، چقدر از پول خود را برای رفتن به کافه تلف کرده‌اید؟». با بکار بردن نظرات و دیدگاه‌های شخصی در متن سوال، پاسخ‌دهنده را به لحاظ ذهنی و عاطفی متاثر خواهید کرد و پاسخ‌های این نوع سوالات دقیق نخواهد بود.
به این عبارات «Loaded Questions» گفته می‌شود؛ یعنی سوال بار عاطفی مثبت یا منفی را به همراه دارد. در مثال بالا «در هفته گذشته، چقدر از درآمد خود را در کافه خرج کرده‌اید؟» سوال دقیق‌تری خواهد بود.
۳. از سوگیری ناشی از ترتیب سوالات بپرهیزید
در یک پرسشنامه این دو سوال به ترتیب از مخاطب پرسیده شده است: «به نظر شما بازاریابی محتوا چقدر اهمیت دارد؟» و «در برنامه سال آینده، چقدر به سرمایه‌گذاری در بازاریابی محتوا اختصاص خواهید داد؟». اگر کسی معتقد باشد که بازاریابی محتوا اهمیت بسیاری دارد، احتمالا عددی متورم شده را در سوال بعد اعلام خواهد کرد.
نمونه دیگری از سوگیری وقتی رخ می‌دهد که در ابتدای یک پرسشنامه و نظرسنجی، در خصوص جنسیت، درآمد و … سوالی پرسیده می‌شود. برای مثال تحقیقات نشان داده‌اند اگر در ابتدای یک تست ریاضی درمورد جنسیت پرسش شود، دختران نتایج بدتری را در مقایسه با زمانی‌که در انتهای تست جنسیت مورد پرسش قرار گیرد، خواهند داشت.
این نحوه پرسشگری با خطای کلیشه‌ای(Stereotype Threat) همراه است. سوگیری ناشی از ترتیب سوالات می‌تواند نتایج و تحلیل آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. در چنین مواردی بهتر است از نمایش تصادفی سوالات یا گزینه‌ها استفاده و سوالات دموگرافیک را در انتهای پرسشنامه بیان کرد.
۴. از سوالات کلی استفاده نکنید
به این سوال توجه کنید: «نظر خود را درباره محصول ما بیان کنید». وقتی پاسخ‌دهنده با این سوال مواجه می‌شود درباره چه بخشی از محصول نظر دهد. کیفیت؟ قیمت؟ ارزش خرید؟ خدمات پس از فروش؟
اگر به دنبال استفاده از اطلاعات جمع‌آوری‌شده با هدف بهبود هستید، باید سوالات خود را دقیق بنویسید. براساس اهدافی که برای پرسشنامه آنلاین و پیمایش خود موردنظر قرار داده‌اید، کدام‌یک از جنبه‌های محصول را می‌خواهید بهبود دهید؟ اگر اطلاعاتی برای بهبود کلیه جوانب می‌خواهید جمع‌آوری کنید، به ازای هریک، سوالی جداگانه طراحی کنید و به پاسخ‌دهنده اجازه دهید تمرکز کند.
نحوه نوشتن سوالات پرسشنامه گامی اساسی در تحقق اهداف شما از جمع‌آوری داده‌ها است. بهتر است بعد از نوشتن سوالات پرسشنامه، آن را با تعدادی از مخاطبان خود مرور کنید و اطمینان پیدا کنید از هشت اشتباه رایج که در این دو مطلب اشاره شد، اجتناب کرده‌اید.
هشت توصیه در نوشتن سوالات پرسشنامه و نظرسنجی- بخش دوم
ارسال نظر